شکوفایی ادبیات گمانه‌زن در قاره سیاه

توضیح: به خاطر ۱) کثرت نام‌ها و بی‌ریخت شدن متن و ۲) هدایت خواننده انگلیسی‌دان به خود اثر و نویسنده، از فارسی‌نویسی و ترجمه اسامی خودداری کرده‌ام.

زمانی نویسنده‌های سیاه‌پوست ادبیات گمانه‌زن به سختی جایی برای آثارشان روی قفسه‌های کتاب پیدا می‌کردند. چنان که ساموئل آر. دیلینی در مقاله «نژادپرستی و ادبیات علمی تخیلی» به سال ۱۹۹۸ نوشته بود، آثار نویسندگان سیاه‌پوست حتی اگر منتشر هم می‌شدند، گاهی – مثل اتفاقی که برای کتاب‌های اولیه Octavia E. Butler افتاد – سفیدشویی یا به نوع دیگری به حاشیه رانده می‌شدند. خوشبختانه اوضاع در حال تغییر است. ادبیات گمانه‌زن در سراسر آفریقا در حال شکوفایی است. جایزه Nommo، که در سال ۱۳۹۶ توسط انجمن ادبیات گمانه‌زن آفریقا تاسیس شد، بعضی از این آثار جدید و هیجان‌انگیز را معرفی کرده است. بین خالقان این آثار نویسندگان مهمی مانند Nnedi Okorafor  و Tade Thompson  برترین جوایز جهانی این حوزه – از جمله هوگو، وورلد فنتزی و کلارک – را گرفته‌اند. چندین نویسنده آفریقایی مهاجر هم با الهام از فرهنگ آفریقا آثار جاه‌طلبانه‌ و مقبولی در ژانرهای فانتزی و علمی تخیلی خلق کرده‌اند، مثل Marlon James نویسنده Black Leopard, Red Wolf که برنده جایزه بوکر شده است.

متن گفتگو:

خوب، اسم بعضی از آثاری که خوانندگان باید به مجموعه‌شان اضافه کنند چیست؟

سیلویا: تید تامپسون با کار علمی تخیلی‌اش به نام  Rosewater شلپ‌ و شلوپ زیادی راه انداخت. ولی، به عنوان هوادار وحشت، اگر اسمی از نوولاهای مشوش‌کننده Molly Southbourne او نبرم اهمال کرده‌ام، کارهایی با مولفه‌هایی از علمی تخیلی و فرضیه‌ای نبوغ‌آمیز مبنی بر این که زنان با هر بار خون‌ریزی جفتی مثل خودش به وجود می‌آورند.

Suyi Davies Okungbowa اهل نیجریه هم یک صدای جدید است که  Son of the Storm پرانرژی‌اش باب یک مجموعه جدید در دنیای ثانویه سرسبزی را باز می‌کند که از غرب آفریقا الهام گرفته شده است. این اثر یک سناریوی تفصیلی کلاسیک دارد که با ترکیب جادو و ماجرا هواداران ژانر را راضی خواهد کرد.

زندگی در نشر با مقیاس کوچک هم جریان دارد. «Dominion: An Anthology of Speculative Fiction from Africa and the African Diaspora» منتخبی از آثار چند نویسنده را گرد آورده، از جمله Dare Segun Falowo که از این که می‌بینم این همه فعال شده خوشحالم. چند سال پیش در مجله  The Dark کارهایی از او منتشر کردم و اخیراً هم یک نسخه از  The Brothers Jetstream: Leviathan به قلم Zig Zag Claybourne به دستم رسیده است.

لَوی: انتخاب‌های خوبی‌اند. هیچ کسی به خوبی زیگ‌ زگ کلی‌بورن علمی تخیلی گونزو کار نمی‌کند و Brothers Jetstream هم حسی از یک کار کلاسیک شمشیر و جادوگری دارد. به نظرم لازم است که بگوییم که اوضاع تا چه حدی در حال تغییر است. تید تا مدت‌ها دنبال یک ناشر بزرگ می‌گشت – Rosewater داستانی است که به طرز جاه‌طلبانه‌ای به تفصیل به تسخیر لاگوس به دست فرازمینی‌ها پرداخته – اول توسط یک ناشر کوچک منتشر و بعد توسط Orbit خریداری شد. کتاب Making Wolf او هم به همان سرنوشت دچار شد. این کارها را به شدت به هواداران زیرژانر وحشت سیاه با رنگی از یک تاریخ جایگزین توصیه می‌کنم.

T.L. Huchu اهل زیمبابوه، قبل از این که با آخرین کارش، The Library of the Dead، به فانتزی روی بیاورد، بیشتر ادبی‌نویس بوده است. این داستان، که از جادوی زیمبابوه‌ای هم الهام گرفته، به ماجراهای یک زن جوان می‌پردازد که می‌تواند با مرده‌ها حرف بزند و روی پرونده جنایی گم شدن یک کودک در دنیای زیرزمینی گلاسکو کار می‌کند. AfroSF هم مجموعه‌های گلچینی از نویسندگان بزرگ آفریقایی را گرد آورده است، مثل Mandisi Nkomo از آفریقای جنوبی، Dilman Dila از اوگاندا – که فیلم‌ساز هم هست – Biram Mboob اهل گامبیا و Chinelo Onwualu اهل نیجریه. Onwualu موسس Omenana است که مجله آنلاینی است که در انتشار نسل جدید نویسندگان آفریقایی خیلی عالی عمل کرده است. در ضمن، من پارسال The Silence of the Wilting Skin اثر Tlotlo Tsamaase نویسنده اهل بوتسوانا را هم به عنوان یکی از بهترین کارهایی که خوانده‌ام انتخاب کردم. پس دیگر اینجا مته به خشخاش نمی‌گذارم، ولی همچنان حواسم هست ببینم کار این نویسنده به کجا می‌رسد.

سیلویا: حالا که از علمی تخیلی به فانتزی پریدیم، بگویم که A Stranger in Olondria اثر Sofia Samatar یکی از ژانرهای مورد علاقه من را نشانه گرفته: رمان تربیتی، که همان بزرگ با بالغ شدن خودمان است. یک حس دیکنزی از داستان پسری می‌دهد که به شهر بزرگی می‌رود، که بعد هم تبدیل می‌شود به یک داستان ارواح. کار دلربایی است. اگر هم به جای داستان بلند به داستان‌های کوتاه علاقه‌مند باشید، مجله Fiyah مجموعه گسترده‌ای در اختیارتان می‌گذارد.

لوی: برای کسانی که کارهای کوتاه‌تر را می‌پسندند Incomplete Solutions اثر Wole Talabi نیجریه‌ای مجموعه خوبی است که خواننده را از خیابان‌های شلوغ لاگوس به ماه‌های یخی مشتری می‌برد.

به نظرم الان خیلی سطحی به موضوع پرداختیم. ادبیات آفریقا عظیم و متنوع است، از آثار فرانسوی غرب آفریقا گرفته تا نیروگاه‌های عربی مصر و شمال آفریقا. در ضمن، Ngũgĩ wa Thiong’o را هم نباید فراموش کنیم که عمدتاً به زبان گیکوکو نوشته است. مطمئن نیست بتوانم دقیقاً فانتزی‌نویس بدانمش یا نه، ولی با کارهایی مثل Wizard of the Crow و Devil on the Cross باید جزو نویسندگان بزرگ آن قاره به حساب آوردش. البته اسمی از ناشرانی مثل Umuzi در آفریقای جنوبی هم نیاورده‌ایم که آثار ژانری بزرگی منتشر کرده که جاهای دیگر دنیا در دسترس نیستند. تنها می‌توانم بگویم که زمان هیجان‌انگیزی برای ادبیات گمانه‌زن آفریقا است و هم ناشران و هم خوانندگان باید بیشتر حواس‌شان باشد.

֎