«جادوگر و شیطان لاپلاس و داستان‌های دیگر» یک مجموعه داستان کوتاه علمی تخیلی منتخب از نویسندگان کمتر شناخته شده در ایران است که به تازگی به ترجمهٔ «امیر سپهرام» و به کمک انتشارات تندیس چاپ و منتشر شده است.
مقدمه مترجم
همهٔ ما ادبیات علمی تخیلی را با نام‌های خیلی بزرگ می‌شناسیم؛ ورن، اورول، آسیموف، کلارک، دیک، بردبری، لِم، هربرت، هاینلاین، لو گویین، گیبسون، آتوود و البته بعد با نام بزرگانی که در ایران شاید کمتر از آن غول‌ها شنیده و خوانده شده‌اند؛ سیمونز، استفنسون، اسکالزی، سوان‌ویک، نیوِن، سیلوربرگ و دیگران. قطعاً نام‌های بزرگ و شناخته شده‌ای هم هستند که خوانندگان آثارشان را خوانده‌اند و لذت برده‌اند. اما نویسندگان معاصرتر و کم و بیش ناشناخته چه طور؟ شاید بعضی از علمی‌تخیلی‌خوان‌ها با جستجو و خبرخوانی اینترنتی با این دسته آشنا شده و کارهای کوتاه و بلندشان را به زبان اصلی خوانده باشند. اما کم نیستند دیگرانی که همچنان، و به حق، فارسی را ترجیح می‌دهند.
کتاب حاضر مجموعه‌ای است داستان‌های کوتاه علمی تخیلی که گر چه تم، سلیقه یا موضوع مشترکی ندارند، ولی همگی برآورنده چند معیار بوده‌اند. اول این که همگی آثار برجسته از نویسنده‌های معاصرند که قلم خیال‌انگیزشان آنان را نامزد یا برنده جوایز بزرگی چون هوگو، نبیولا و وورلد فَنتزی کرده است. دوم این که احتمالاً در ایران کمتر شناخته شده‌اند. هدف اول این مجموعه آشنا کردن نام‌شان برای چشم‌های مشتاق فارسی‌زبانان بوده است.
معیار دیگر هم این بوده که هر داستان نماینده سبک و سیاق و حتی حوزه متفاوتی از علمی‌تخیلی باشد، چه در داستان‌سرایی، چه نگارش، چه موضوع. آثار انتخاب شده از فیزیک و ریاضی و هوش مصنوعی می‌گویند تا سفرهای فضایی و فضای سایبر و جنگ سایبری. در سبک، از نثر سنگین علمی تخیلی سخت در آن‌ها خواهید خواند تا نثر محاوره‌ای یک سلسله پیام صوتی. این داستان‌ها هم، مثل همه آثار گمانه‌زن وزین، ما را به فکر می‌اندازند که اگر هوش مصنوعی تا هوش انسانی و فراتر از آن برود چه؟ اگر فناوری با فیلتر کردن واقعیات زندانی برای‌مان بسازد چه؟ اگر با موجودی بیگانه مواجه شویم که زبانش را نمی‌دانیم چه؟… و آیا همه این‌ها را کم و بیش در زندگی امروزمان نمی‌بینیم؟ آیا همه این‌ها، صرفاً به خاطر این که لفاظی علمی کرده‌اند یا تخیلی آن سوی علم و فن روز دارند، علمی تخیلی یا فراتر از آن گمانه‌زنند؟ بله و نه. اثر علمی تخیلی باید عنصر علمی داشته باشد، ولی برای این که تبدیل به مقاله یا رساله علمی نشود، باید هم داستان‌سرایی داشته باشد و هم رسالتی را به دوش بکشد و به مقصد برساند که اورسولا لو گویین در مقدمه رمان «دست چپ تاریکی» نوشته است:
«ادبیات علمی تخیلی غالباً با اصطلاح برون‌یابی تشریح یا حتی تعریف می‌شود. نویسندهٔ علمی تخیلی بنا است روند یا پدیده‌ای را از اینجا و اکنون بگیرد، برای رسیدن به اثر دراماتیک تصفیه و تشدیدش کند و به آینده امتدادش بدهد. “اگر فلان شود، بهمان اتفاق خواهد افتاد.” … همهٔ داستان‌ها استعاره‌اند. داستان علمی تخیلی استعاره است. به نظر، آن چه علمی تخیلی را از شکل‌های قدیمی‌تر داستان جدا می‌کند استفاده آن از استعاره‌های جدیدی است که از برخی از حاکمان قدَر زندگی معاصرمان برگرفته شده؛ علم – همه علوم – و فناوری و همچنین چشم‌اندازهای نسبیت‌گرا و تاریخی. سفر فضایی یکی از همین استعاره‌ها است، همین طور هم جامعهٔ جایگزین، زیست‌شناسی جایگزین؛ آینده هم نمونه‌ای دیگر است. آینده، در داستان، یک استعاره است.»
خوشبختانه، در سال‌های اخیر، آثار گمانه‌زن اقبال بیشتری در بازار نشر ایران پیدا کرده‌اند که جای امیدواری است. و باز خوشبختانه، هم از آثار بزرگان ترجمه و چاپ می‌شود و هم آثار نویسندگان معاصر و حتی نوقلم. از طرف دیگر، نویسندگان فارسی‌زبان بیشتری هم به نگارش آثار گمانه‌زن می‌پردازند، بیشتر فانتزی و بعد وحشت و کمتر علمی تخیلی. امیدوارم این اثر مختصر، برای شما هم یادآور یا نقطه شروعی باشد برای یافتن و خواندن و معرفی آثار خوب گمانه‌زن‌نویسان نوقلم یا ناشناخته.
امیر سپهرام
بهار ۱۴۰۱
فهرست داستان‌ها
- اثر مشاهده‌گر – تیم پرَت (Tim Pratt)
- پنجاه چیزی که هر هوش مصنوعی‌ای که با انسان کار می‌کند باید بداند – کن لیو (Ken Liu)
- بیان یک سکوت – بث گودِر (Beth Goder)
- مانکی نکو – بروس استرلینگ (Bruce Sterling)
- اثبات از راه استقرا – خوزه پابلو ایریارته (José Pablo Iriarte)
- جادوگر و شیطان لاپلاس – تام کراسهیل (Tom Crosshill)
- زندان‌های سایهٔ ذهن – کارولاین ام. یواکیم (Caroline M. Yoachim)
- به خانواده سلام برسان – آلیزا. تی. گرینبلات (A. T. Greenblatt)
- بکری می‌گوید بدو! – فِرِت استِینمتز (Ferrett Steinmetz)
- جیب‌ها – امل المختار (Amal El–Mohtar)
֎